Otyłość, rozumiana jako nadmierna i nieprawidłowa akumulacja tkanki tłuszczowej w organizmie, jest poważnym problemem zdrowotnym o charakterze pandemicznym. W Polsce, podobnie jak na świecie, odsetek osób cierpiących na otyłość rośnie niepokojąco. W 2019 roku, 21% dorosłych Polaków cierpiało na otyłość, a 59% miało nadmierną masę ciała.  Epidemiologia otyłości wskazuje na jej rosnący wpływ na zdrowie publiczne, ze szczególnym uwzględnieniem wzrostu częstości występowania otyłości wśród dzieci i młodzieży. Ten trend ma poważne konsekwencje dla przyszłego zdrowia całej populacji.

Jakie są przyczyny powstania otyłości? 

Otyłość jest złożonym stanem, który może mieć wiele różnych przyczyn, często działających równocześnie:

• Niewłaściwa dieta: Wysokokaloryczna, bogata w tłuszcze nasycone i cukry proste dieta, z niską zawartością błonnika, często przyczynia się do otyłości. Nadmierne spożycie fast foodów, słodzonych napojów oraz przetworzonej żywności zwiększa ryzyko przyrostu masy ciała.
• Brak aktywności fizycznej: Siedzący tryb życia, mała ilość aktywności fizycznej przyczyniają się do bilansu energetycznego, gdzie spożywane kalorie nie są spalane, prowadząc do gromadzenia się tłuszczu.
• Czynniki genetyczne: Genetyka odgrywa ważną rolę w predyspozycjach do otyłości. Osoby, których rodzice lub bliscy krewni są otyli, mają wyższe ryzyko rozwoju otyłości.
• Czynniki psychologiczne i emocjonalne: Stres, depresja i inne problemy emocjonalne mogą prowadzić do nadmiernego jedzenia jako formy radzenia sobie z emocjami.
• Czynniki metaboliczne: Metabolizm odgrywa kluczową rolę w regulacji wagi ciała. Część osób może mieć naturalnie wolniejszy metabolizm, co utrudnia utratę wagi.
• Problemy zdrowotne i leki: Niektóre schorzenia, jak np. niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników (PCOS), mogą prowadzić do przyrostu masy ciała. Ponadto, niektóre leki, w tym sterydy, leki przeciwdepresyjne, mogą sprzyjać przybieraniu na wadze.
• Czynniki środowiskowe i społeczno-ekonomiczne: Dostępność żywności, brak edukacji na temat zdrowego odżywiania, czynniki ekonomiczne oraz kulturowe mają znaczący wpływ na ryzyko otyłości.

Jak stwierdza się otyłość?

Otyłość zazwyczaj diagnozuje się, oceniając wskaźnik masy ciała (BMI) oraz obwód talii:

• Wskaźnik Masy Ciała ( body mass index, BMI): Jest to najczęściej używana metoda do oceny otyłości. BMI oblicza się, dzieląc masę ciała w kilogramach przez wzrost w metrach kwadratowych. Wskaźniki są następujące:
  • Normalna waga: BMI od 18,5 do 24,9
  • Nadwaga: BMI od 25 do 29,9
  • Otyłość: BMI 30 lub wyższe

Tabela 1. Ocena stanu odżywienia na podstawie wskaźnika masy ciała (BMI).

Źródło: Światowa Organizacja Zdrowia (www.euro.who.int)

• Pomiary Obwodu Talii: Obwód talii może być dodatkowym wskaźnikiem ryzyka związanego z otyłością, szczególnie jeśli tłuszcz gromadzi się w okolicach brzucha. Większy obwód talii wiąże się z wyższym ryzykiem problemów zdrowotnych. Wartości obwodu talii, które są uznawane za wskaźniki zwiększonego ryzyka problemów zdrowotnych związanych z otyłością, różnią się w zależności od płci i etniczności. Warto zauważyć, że te wartości mogą się różnić w zależności od etniczności i indywidualnych cech organizmu. Na przykład, osoby pochodzenia azjatyckiego mogą mieć niższe progi obwodu talii wskazujące na zwiększone ryzyko. Poniżej przedstawiam ogólne wytyczne 
  • Dla mężczyzn:
    • Ryzyko znacznie zwiększone: Obwód talii powyżej 102 cm (około 40 cali).
    • Ryzyko zwiększone: Obwód talii powyżej 94 cm (około 37 cali).
  • Dla kobiet:
    • Ryzyko znacznie zwiększone: Obwód talii powyżej 88 cm (około 34,5 cala).
    • Ryzyko zwiększone: Obwód talii powyżej 80 cm (około 31,5 cala).

• Inne Badania: Mogą obejmować pomiar składu ciała, takie jak analiza impedancji bioelektrycznej (BIA), aby ocenić procentową zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie.

Jest ważne, aby pamiętać, że BMI nie zawsze precyzyjnie odzwierciedla zdrowie metaboliczne osoby i nie uwzględnia takich czynników jak masa mięśniowa, gęstość kości, ogólny rozkład tkanki tłuszczowej

Istnieją głównie dwa typy otyłości ze względu na dystrybucję tkanki tłuszczowej: otyłość androidalna (inne nazwy: brzuszna lub centralna lub o typie jabłka) i gynoidalna (inne nazwy: obwodowa lub gruszkowata). Otyłość brzuszna, charakteryzująca się nagromadzeniem tłuszczu w obszarze brzucha, wiąże się z wyższym ryzykiem poważnych problemów zdrowotnych, w tym chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy typu 2.

dr hab. Michał Janik

Profesor WIML

Specjalista Chirurgii Ogólnej